TÜRK HUKUKUNDA EVLAT EDİNME
TÜRK HUKUKUNDA EVLAT EDİNME
Evlat edinme prosedürü Türk Medeni Kanunu 305. madde ve devamında düzenlenmiştir. Evlat edinme, kanunun düzenlediği şekli ile ikiye ayrılır;
- Küçüklerin evlat edinilmesi
- Erginlerin ve kısıtlıların evlat edinilmesi
-
KÜÇÜKLERİN EVLAT EDİNİLMESİ
TMK’nun 305. maddesi içeriğinde, “Bir küçüğün evlat edinilmesi, evlat edinen tarafından bir yıl süreyle bakılmış ve eğitilmiş olması koşuluna bağlıdır. Evlat edinmenin her halde küçüğün yararına bulunması ve evlat edinenin diğer çocuklarının yararlarının hakkaniyete aykırı bir biçimde zedelenmemesi de gerekir.” denmektedir. Devamındaki maddelerde ise eşlerin birlikte evlat edinmesi, kişinin tek başına evlat edinmesi, evlat edinilen ile evlat edinenin yaşları ve evlat edinilenin ve/veya biliniyorsa anne-babasının rızası hususlarından etraflıca söz edilmektedir.
Öncelikle, evlat edinilecek küçüğün, evlat edinenler tarafından en az 1 yıl süreyle bakılmış ve eğitilmiş olması gerekir. Dolayısıyla 1 yaşından küçük çocukların evlat edinilmesi için başvuru da yapılamamaktadır.
Kanunumuzun 305. madde içeriğine bakıldığında, evlat edinilenin ve evlat edinenlerin (varsa) diğer çocuklarının da menfaatlerinin kanun koyucu tarafından ön planda tutulduğu görülmektedir.
Çiftler beraberce yeni ve tanımadıkları bir küçüğü evlat edinmek istediklerinde;
- Evli olmalıdırlar.
- En az 5 yıldır evli olmaları ya da 30 yaşlarını doldurmuş olmaları gerekir.
Çiftlerden biri diğer eşin çocuğunu evlat edinmek istediğinde;
- En az 2 yıldır evli olunması veya evlat edinecek tarafın 30 yaşını doldurmuş olması gerekir.
Kişi tek başına evlat edinmek isterse;
- Bireyin tek başına bir küçüğü evlat edinebilmesi için 30 yaşını doldurmuş olması gerekir.
! Evlilik birliği içinde eşlerden biri sağlıklı iken, diğer eşin ayırt etme gücünden sürekli yoksunluğu ya da diğer eşin 2 yılı aşkın süredir nerde olduğunun bilinmemesi veya taraflar henüz evli olsalar da mahkeme kararı ile 2 yılı aşkın süredir ayrı yaşıyorlarsa ve bu nedenlerle evlat edinmenin mümkün olmadığı ispatlanırsa kişi yine tek başına evlat edinebilmektedir.
Evlat edinilecek küçüğün rızası
- Ayırt etme gücüne sahip küçük, kendi rızası olmadıkça evlat edinilemez.
- Vesayet altındaki küçük, vesayet dairelerinin izni ile evlat edinilebilir.
Evlat edinilecek küçük küçük ile evlat edinecek kişi arası yaş farkı
- Evlat edinilen küçük ile evlat edinen arasında 18 yaş fark olması yasal bir zorunluluktur.
Evlat edinmede ana ve babanın rızası
- Küçüğün evlat edinilebilmesi için, anne ve babasının rızası şarttır. Bu rıza ise genellikle evlat edinme davasında alınmaktadır. Rıza alınmasında en kesin yöntem ise bu rızanın en başta mahkeme aracılığı ile de tespit ettirilmesidir.
! Evlat edinme işlemi için mahkeme kararı ile rıza veren anne-baba bu karardan itibaren 6 hafta içerisinde rızasından dönme hakkı bulunmaktadır. Ancak bu rızanın verilebilmesi için küçüğün en az 6 haftalık olması şarttır.
! Küçüğün anne-babasının kim olduğu bilinmiyor ya da uzun süredir nerede olduklar bilinmiyorsa veya ayırt etme gücünden sürekli olarak yoksun ise ve küçüğe karşı sorumluluklarını yerine getirmiyorsa rızasının aranmayacağı husus da kanunumuzda düzenlenmiştir.
-
ERGİNLERİN VE KISITLILARIN EVLAT EDİNİLMESİ
Erginlerin ve kısıtlıların evlat edinilmesinde yukarıda değinilen hususlar uyum sağladığı ölçüde kıyas yolu ile burada da uygulanmaktadır. Ancak bir kişinin, ergin bir kişiyi evlat edinmesi için, evlat edinecek kişinin (varsa) kendi altsoyunun rızası aranır buna ek olarak evlat edinilecek kişinin de küçükken en az 5 yıl süre ile evlat edinecek aile tarafından bakılmış olması koşulu aranır.
Evlat edinilecek kişi bedensel yahut zihinsel engeli sebebi ile sürekli yardıma muhtaç halde ise ve evlat edinilen tarafından 5 yıldan beri bakım ve gözetim altında ise evlat edinilebilir.
Ayrıca evlat edinen ile evlat edinilen kişi 5 yıldır aile gibi yaşıyor ise, yine evlat edinme şartlarının oluştuğu kabul edilmektedir.
Eğer evli bir kimse ergin bir kişiyi evlat edinilecekse, burada diğer eşin de rızası gerekmektedir. Yargıtay, evlat edinme davası sürecinde kişinin evlenmesi halinde de yine rızanın alınması gerektiğini düzenlemiştir.
-
EVLAT EDİNMEDE YETKİLİ VE GÖREVLİ MAHKEME
Evlat edinme talepleri, mahkemelerce bir iş olarak görülerek karara bağlanır. Evlat edinmeye ilişkin davalarda görevli mahkeme Aile Mahkemeleri iken yetkili mahkeme ise tek başına evlat edinmede evlat edinecek kişinin yerleşim yeri, birlikte evlat edinmede ise eşlerden birinin yerleşim yeri mahkemesidir. Hakim, açılan bu davalarda öncelikle küçüğün menfaatlerinin korunması üzerine küçüğe kayyum atanması için evlat edinme talebinde bulunan tarafa süre ve yetki verir. Verilen yetki ile ve verilen süre içinde Sulh Hukuk Mahkemesinden kayyum atanmasına dair alınan karar, davanın görüldüğü Aile Mahkemesine sunulur. Atanan kayyum evlat edinme davası süresince küçüğün menfaatleri doğrultusunda görev yapar. Aile Mahkemesinde görülen evlat edinme sürecine dair yargılamada da pedagog bilirkişiden ya da pedagog bilirkişilerden oluşmuş bir heyetten rapor tanzimi istenir ve bu bilirkişiler hem küçüğün yaşayacağı aileyi yerinde görerek, hem de küçüğün menfaatlerini gözeterek varsa ailenin diğer çocukları ile de menfaat dengesinin kurulup kurulmadığı üzerinde durularak rapor tanzim olunur. Tanzim olunan rapor neticesinde hakimde de yeterli ve pozitif kanı oluşması halinde dava olumlu biçimde sonuçlanır.
-
EVLAT EDİNMENİN SONUÇLARI
Evlat edinme kararının kesinleşmesiyle birlikte evlat edinenler, anne-babanın hak ve yükümlülüklerine sahip olurlar. Evlat edinilen küçük ise evlat edinenin soyadını alabileceği gibi evlat edinen isterse küçüğe yeni bir ad da verebilir.
Evlat edinilen, evlat edinenin mirasçısı olur. Kişinin evlatlık durumunun olması halinde çift taraflı mirasçılık söz konusu olup, evlat edinilen hem kendi üst soyundan hem de evlat edinildiği aileden mirasçılık hakkı kazanmaktadır.
Eşlerin birlikte evlat edinmesi halinde ve ayırt etme gücüne sahip olmayan küçüklerin nüfus kaydına ana ve baba adı olarak evlat edinen eşlerin adları yazılır. Yargıtay eşler tarafından birlikte evlat edinilen ergin kişilerin nüfus kaydına ana ve baba adı olarak evlat edinen eşlerin adlarının yazılamayacağını düzenlemiştir.
Evlat edinme müessesesi ile evlat edinilen ve evlat edinen arasında soy bağı kurulmakla birlikte, evlat edinilenin kendi ailesi ile soy bağı ilişkisi de devam eder.
Yargıtay, sosyal inceleme raporları ile sabit olması ve küçüğün de kendi ailesini bilmesi halinde, evlat edinilen ile kendi ailesi arasında kişisel ilişki düzenlenebileceğini belirtmiştir. Ancak bu konuda da mahkeme, küçüğün yüksek yararını göz önünde bulundurmakta, küçüğün ailesi ile ilişki kurmasında bir sakınca bulunmadığını aksine onun menfaatine olacağı konusunda şüphe götürmeyecek şekilde düzenlenmiş bilirkişi raporu bulunması halinde bu doğrultuda karar vermektedir.
-
DİĞER HUSUSLAR
Dava sırasında evlat edinmek isteyenin vefat etmesi halinde, yukarıda bahsettiğimiz hususların mevcut olması halinde davaya devam edilecektir.
Evlat edinmeye ilişkin davanın açılmasından sonra, hakimin resen araştırma yapma yükümlülüğü bulunmaktadır. Bu sebeple de özellikle evlat edinmek isteyenler ile evlat edinilecek arasındaki ilişkinin tespiti çok büyük önem arz etmektedir. Yargıtay “Evlat edinmeye, ancak esaslı sayılan her türlü durum ve koşulların kapsamlı biçimde araştırılmasından, evlat edinen ile edinilenin dinlenmelerinden ve gerektiğinde uzmanların görüşünün alınmasından sonra karar verilir. Araştırmada özellikle evlat edinen ve edinilenin kişiliği ve sağlığı, karşılıklı ilişkileri, ekonomik durumları, evlat edinenin eğitme yeteneği, evlat edinmeye yönelten sebepler ve aile ilişkileri ile bakım ilişkilerindeki gelişmelerin açıklığa kavuşturulması gerekir.” şeklinde karar verip, özellikle hakimin hangi hususları araştırması gerektiğini açıkça belirtmiş bulunmaktadır.
Evlat edinmek isteyenin altsoyunun düşüncesi hususi olarak araştırılmaktadır. Bu araştırma hakim tarafından görevlendirilen sosyal uzman ya da pedagog tarafından yapılmakta ve sonucunda düzenlenen bilirkişi raporunun yeterli görülmesi halinde evlatlık ilişkisi kurulabilmektedir. Yargıtay bu konuda evlat edinenin varsa diğer çocukları dinlenmeden, evlat edinme ile ilgili tavır ve düşünceleri değerlendirilmeden, evlat edinmenin bu çocukların yararlarını hakkaniyete aykırı bir biçimde zedeleyip zedelemeyeceği konusunda yeterli araştırma yapılmadan, evlat edinmeye muvafakat ettikleri konusunda evlat edinen ve tanığın beyanları ile yetinilerek eksik inceleme ile kurulan hükmü ise bozma nedeni olarak görmektedir.
Hukukumuz, evlat edinme prosedüründe, evlat edinilenin, evlat edinenin ve varsa evlat edinenin çocuklarının menfaatlerini korumayı hedefler düzenlemeler barındırmaktadır. Zira toplumun en küçük birimi olan aile, kültürümüzde önemli bir yer tutarken, aileye ilişkin durumlar da örf adet kuralları ve hukuk sistemimizde etraflıca düşünülmüş ve yasal düzenlemeler ile güvence altına alınmıştır. Evlat edinme sürecinde, her biri ayrı önemde olan menfaat dengesinin gözetilmesi için gerekli inceleme ve araştırmayı mahkemeler ile sosyal uzmanlar tamamlamakta ve akabinde nihai karar ilgili mahkeme hakimi tarafından verilmektedir.
Av. Asena İlayda ATEŞ